Piyetende Sağaltım Seçenekleri: Koyun
DOI:
https://doi.org/10.5281/zenodo.15700993Anahtar Kelimeler:
Koyun, piyeten, topallıkÖzet
Türkiye’ de yapılabilecek en verimli hayvancılık koyunculuktur. İklimi, doğal yapısı ve tarımı ile uygun bir ortam sağlamaktadır. Mera hayvancılığının yapıldığı yerlerde de özellikle koyun yetiştiriciliği tercih sebebidir. Koyun yetiştiriciliğinde özellikle ayak hastalıkları önemli yere sahiptir. Et, süt, döl ve yapağı verimi üzerinde oldukça etkilidir. Hem bireysel hem de sürü olarak önemli derecede ekonomik kayıplara neden olmaktadır. Piyeten, enfeksiyöz etkenli koyun ayak hastalıklarının en önemlisi olarak bilinmektedir. Hastalık hazırlayıcı ve yapıcı faktörlerin tek veya sinerjik etkisi ile oluşmaktadır. Ağıl ve meralarda iklim ve mevsime bağlı olarak zeminin sürekli nemli ve ıslak olması, tırnak bakımına yeterli özenin gösterilmemesi, rasyonlardaki mineral madde eksiklikleri ile Fusobacterium necrophorum ve Dichelobacter nodosus gibi enfeksiyöz etkenlerin işe karışması hastalık oluşumunda etkili olmaktadır. Hastalığın bölgesel olarak farklılık göstermesindeki ana nedenler iklim, barınma ve beslenme olarak bildirilmektedir. Bunların yanı sıra doğmasal duruş bozukluklarına bağlı ırksal predispozisyon hastalık oluşumunda etkilidir. Özellikle mera hayvancılığı yapılan yerlerde tırnağı doğrudan etkileyen travma ve kontüzyonlara bağlı olarak da hastalık oluşumu şekillenmektedir. Bu sebeplerden yola çıkılarak sadece iyi kalitede hayvan barındırma ile hastalıklardan arı bir sürü elde etmek mümkün değildir. Sayılan tüm faktörlere dikkat edilmeli ve hayvanlar mutlak yetiştiriciler veya bakıcılar tarafından kontrol altında olmalıdır. Zira iyi bir gözlem ve kontrol ile hastalıklar akut seviyedeyken tespit edilebilir ve tedavi sürecine erken başlanabilir. Piyeten spesifik enfeksiyöz bir ayak hastalığıdır. Hastalık interdigital derinin yangı ve nekrozu ile karakterizedir. Piyeten oluşumunda Fusobacterium necrophorum, interdigital deriyi etkileyen ve sadece deri kısmında kötü kokulu eksudatif yangıya sebep olurken, Dichelobacter nodosus epidermal dokuyu yıkımlayan proteolitik bir enzim salgılayarak etki eder. Koyun yetiştiriciliğinde refah sorununun en önemli nedenidir. Piyetene bağlı şekillenen verim kayıplarını et, süt, döl ve yapağı, ekonomik kayıpları sağaltım ve bakım masrafları oluşturmaktadır. Koyunların sürü olarak değerlendirilmesi ve kayıpların tolere edilebilir olması sağaltıma gerek duyulmamasına yol açmaktadır. Bu derleme de güncel bilgilere dayanarak ülkemizin koyun yetiştiriciliğini oldukça önemli derece etkileyen piyetenin sağaltım seçeneklerine değinilmiştir.
Referanslar
Abbott KA, Lewis CJ. 2005. Current approaches to the management of ovine footrot. The Veterinary Journal, 169(1), 28-41.
Akkuş RF ve Baran V. 2023. Koyun Ayak Hastalıklarında Mera Öncesi ve Sonrası Kullanılan Ayak Banyolarının Etkinliğinin Değerlendirilmesi, Doktora Tezi, Kafkas Üniversitesi, Sağlık Bilimler Enstitüsü.
Akman N. (2001). Koyunculuk: Dünya'da-Avrupa Birliği'nde-Türkiye'de hayvansal üretim ve ticareti. Çamlıca Kültür ve Yardım Vakfı Yayınları: 4, İstanbul
Alkan F. 1998. Konya Bölgesindeki Koyunlarda Görülen Piyeten’in Etiyolojisinde Çinko ve Bakırın Rolü; TC Selçuk Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Cerrahi (Vet) Anabilim Dalı (Doctoral dissertation, Doktora Tezi, Konya-1998).
Alkan F. 2017. Koyunlarda ayak hastalıkları ve genel yaklaşım. 3. Koyun-Keçi Sağlığı ve Yönetimi Kongresi, 23-32.
Allworth MB. 2014. Challenges in ovine footrot control, Small Ruminant Research 118, 110–113.
Anonim. https://www.arkor.com.tr/hayvanlarin-ayak-sagligini-beslenme-ile-koruyun, Erişim Tarihi:14.12.2024, Saat:15.38
Avki S ve ark. 2004. Burdur yöresi koyunlarında ayak hastalıklarının dağılımı ve çevresel faktörler yönünden değerlendirilmesi. Veteriner Cerrahi Dergisi, 10(1-2), 5-12.
Bagley CV. 1998. Sheep lameness In: The Merck Veterinary Manuel. (ed.) By Susan E. Aiello, 8th, Pp. 850-855, National Publishing Inc., Philadelphia
Baran V ve ark. 2015. The effects of pasture characteristics and seasonal differences on sheep foot diseases A field study on the Kars and Iğdır regions Turkey, Kafkas Üniversitesi Veteriner Fakültesi Dergisi, 21 (3) pp. 377-382
Bulut S. 1982. Elazığ ve yöresi koyun ve keçilerde görülen Piyetenin etiyoloji, klinik seyir, epidemiyolojisi ile sağıtımlarının karşılaştırmalı araştırması. Doktora Tezi, Fırat Ü. Sağlık Bilimleri Enst., Elazığ.
Demertzis PN. 1980. Foot-Rot: Facts And Fiction. Thirt International Symposium On”Disorders Of The Ruminant Digit” 1-5 Th October. Viana, Austria.
Dhungyel O ve ark. 2013. Comparative study of the commonly used virulence tests for laboratory diagnosis of ovine footrot caused by Dichelobacter nodosus in Australia. Veterinary microbiology, 162(2-4), 756-760.
Dhungyel O ve ark. 2014. Footrot vaccines and vaccination. Vaccine, 32(26), 3139-3146.
Duncan JS ve ark. 2014. Contagious ovine digital dermatitis: an emerging disease. The Veterinary Journal, 201(3), 265-268.
Egerton JR ve Laing EA. 1978. Bacterial infections in the aetiology of foot disease of ruminants the second symposium on “bovine digital disease” 25- 28th September. Sakara, Sweden.
Egerton JR. 2000. Foot rot and other foot conditions. In disease of sheep. Ed. Martın.
Egerton JR ve Parsonson IM. 1969. Benign footrot – a specifik interdigital dermatitis of sheep associated with infection by less proteolytic strains of fusiformis nodosus. Aust. Vet. J., 169, 28–44.
Frosth S: Dichelobacter nodosus and footrot in Swedish sheep. Swedish University of Agricultural Sciences, Doktora Tezi, 71 s. Uppsala, 2016.
Glynn T. 1993. Benign footrot–an epidemiological investigation into the occurrence, effects on production, response to treatment and influence of environmental factors. Australian veterinary journal, 70(1), 7-12.
Green LE ve George TRN. 2008. Assessment of current knowledge of footrot in sheep with particular reference to Dichelobacter nodosus and implications for elimination or control strategies for sheep in Great Britain. The Veterinary Journal, 175(2), 173-180.
Grogono-Thomas R ve Johnston KM. 1997. A study of ovine lameness. MAFF Open Contract OC59 45K. MAFF final report.
Iqbal A ve ark. 2011. Foot rot–An emerging issue in sheep husbandry. International Journal of Livestock Research, 1 (1), 5-16.
İn M ve Sarıtaş ZK. 2014. Afyon bölgesi koyunlarında ayak hastalıkları prevalansının araştırılması. Kocatepe Veterinary Journal, 7(1), 17-25.
İzci C. 1993. Koyunlarda Önemli Bir Ayak Hastalığı; Piyeten (Foot-Rot). Hasad. 8 (94): 26-28.
İzci C ve ark. 1994. Konya Bölgesi Koyunlarında Görülen Ekstremite ve Ayak Hastalıklarının Klinik ve Radyolojik Olarak Değerlendirilmesi. Vet Bil Derg, 10, 16-21.
Kaler J ve ark. 2012. A Clinical trial comparing parenteral oxytetrcyline and enrofloxacin on time to recovery in sheep lame with acute chronic footrot in kashmir, india. BMC Veterinary Research, 12; 1-8.
Konig HE, Lıebıch HG: Veterinary Anatomy of Domestic Mammals Textbook and Colour Atlas. 3rd ed, (Stuttgart) Germany, Schattauer, 637–642, 2007.
Korkmaz H ve Aslan L. 2008. Van ve yöresinde sığır ve koyunlarda görülen cerrahi hastalıkların değerlendirilmesi. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Veteriner Fakültesi Dergisi, 19(2), 37-42.
Liu D ve Yong WK. 1997. Improved laboratory diagnosis of ovine
footrot:an update, The Veterinary Journal, Volume 153, Issue 1, January, 99-105.
Okay H. 2019. Elazığ Ve Diyarbakır Yöresi Koyun Ayak
Hastalıklarının Değerlendirilmesi Yüksek Lisans Tezi, Fırat Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Cerrahi Anabilim Dalı.
Parajuli B ve Goddard 1989. A comparison of the efficacy of footbaths containing formalin or zinc sulphate in treating ovine foot-rot under field conditions. British Veterinary Journal, 145(5), 467-472.
Pugh D G. 2012. Sheep and Goat Medicine. Elsevier, 291-324.
Raadsma HW ve Egerton JR. 2013. A review of footrot in sheep: Aetiology, risk factors and control methods. Livestock Science, 156(1-3), 106-114.
Reed GA ve Alley DU. 1996. Efficacy of a novel copper‐based footbath preparation for the treatment of ovine footrot during the spread period. Australian veterinary journal, 74(5), 375-382.
Roberts DS ve Egerton JR. 1969. The aetiology and pathogenesis of ovine foot-rot: II. The pathogenic association of Fusiformis nodosus and F. necrophorus. Journal of comparative pathology, 79(2), 217-227.
Ross AD. 1983. Formalin and footrot in sheep. New Zealand Veterinary Journal, 31(10), 170-172.
Sağlıyan ve ark. 2003. Elâzığ Bölgesinde koyunlarda görülen piyeten’in etyolojisinde çinko ve bakırın rolü. Veteriner cerrahi dergisi, 9(1-2), 11-16.
Sargıson N. 2001. Ovine digital dermatitis. UK. Vet. 6, 59-60.
Venning CM ve ark. 1990. Treatment of virulent footrot with lincomycin and spectinomycin. Australian veterinary journal, 67(7), 258-260.
Wani AH ve ark. 2019. Determination of prevalence, serological diversity, and virulence of Dichelobacter nodosus in ovine footrot with identification of its predominant serotype as a potential vaccine candidate in J&K, India, Trop Anim Health Prod., Jun;51(5):1089-1095.
Wassink GJ ve Green LE. 2001. Farmers' practices and attitudes towards foot rot in sheep. The Veterinary Record, 149(16), 489-490.
Winter, A. (2008). Lameness in sheep. Small Ruminant Research, 76 (1-2), 149-53.
Winter, A. C. (2009). Footrot control and eradication (elimination) strategies. Small Ruminant Research, 86(1-3), 90-93.
Winter, A. C. (2011). Treatment and control of hoof disorders in sheep and goats. Veterinary Clinics: Food Animal Practice, 27(1), 187-192.
Yavru N. Özkan K. Elma E. 1990. Küçük Ruminantların Ayak Hastalıkları, “Ayak Hastalıkları ve Ortopedi”. Selçuk Üniv. Vet. Fak. Yayınları, 188-192.
İndir
Yayınlanmış
Nasıl Atıf Yapılır
Sayı
Bölüm
Lisans
Telif Hakkı (c) 2025 Raziye Filiz AKKUŞ
Bu çalışma Creative Commons Attribution 4.0 International License ile lisanslanmıştır.
